Najpiękniejsza Fantazja
Dziś
recenzja niezwykłej płyty nominowanej do prestiżowej nagrody International
Classical Music Awards (ICMA) 2020. Została ona nagrana przez Artystę, który choć
pochodzi z Austrii, a mieszka w Brukseli, od wielu lat sympatyzuje z Polską. Regularnie
odwiedza nasz kraj, rozumie język polski,
Krytycy
muzyczni o Hofstötterze
Zanim
przejdę do omówienia płyty, a jeszcze wcześniej do zapoznana Państwa z wielkim
polskim zabytkiem, który został na niej zarejestrowany, pragnę wspomnieć o tym,
co piszą krytycy muzyczni o sztuce gry lutniowej Bernharda Hofstöttera. Została
ona scharakteryzowana jako: „umiejętność łączenia technicznej łatwości z
mistrzowskim wyczuciem frazowania” (Lute
Society of America). O Artyście pisano również, że wykazuje „wyrafinowaną
wrażliwość rytmiczną” (International
Record Review). Jego nagrania muzyki XVIII-wiecznego wirtuoza lutni
Silviusa Leopolda Weissa zostały okrzyknięte „jednymi z najbardziej
sympatycznych i najpiękniejszych wykonań dzieł Weissa, jakie dotychczas zostały
wydane na płycie.” (Gramophone).
Nagrania
Bernharda Hofstöttera cieszą się niesłabnącym uznaniem krytyków z wielu krajów
(m.in. Outstanding - International Record
Review, La Clef Res Musica) i
trzykrotnie zostały nagrodzone nagrodą Pasticcio
w Radio Austria (Österreich 1). Albumy
„The Baroque Lute in Vienna” i „François Campion: Music for Baroque Guitar”
(Brilliant Classics), były nominowane do International Classical Music Awards
(ICMA) w 2016 i 2018 roku.
Życiorys
artystyczny lutnisty
Bernhard
Hofstötter urodził się w Wiedniu. Początkowo uczył się gry na skrzypcach (od 5
roku życia) u Grete Biedermann. Był laureatem krajowych konkursów „Jugend
musiziert” w Austrii. Studiował prawo na uniwersytetach w Wiedniu, Oslo, Leuven
i St. Gallen, jednocześnie odbywając studia lutniowe u Luciana Còntiniego w
Konserwatorium „Arrigo Pedrollo” w Vicenzy, a także w Konserwatorium w Wiedniu.
Po uzyskaniu dyplomu solisty w Królewskim Konserwatorium w Hadze uczył się u
Konrada Junghänela na Uniwersytecie Muzycznym w Kolonii, a także na kursach
mistrzowskich u Hopkinsona Smitha, Rolfa Lislevanda i Evangeliny Mascardi. Studia
ukończył z wyróżnieniem u Yasunoriego Imamury w Konserwatorium w Strasburgu.
Bernhard
Hofstötter występował w salach koncertowych w Austrii (m. in. w Konzerthaus
Vienna i w Mozarteum w Salzburgu), w większości krajów europejskich, Armenii i
Japonii.
Tabulatura
Lwowska, czy Krakowska?
Płyta
Fantasia Bellissima. The Lviv Lute
Tablature jest pierwszą światową rejestracją dzieł zapisanych w zabytku
zwanym Krakowską Tabulaturą Lutniową.
Tabulatura ta jest obecnie przechowywana w bibliotece Narodowego Uniwersytetu
Iwana Fanko we Lwowie. Wszystkie informacje dotyczące tego rękopisu
przedstawiam za dr Kateryną Schöring, która jest autorką bardzo interesującego
muzykologicznego komentarza krytycznego zawartego w dołączonej do płyty,
starannie przygotowanej książeczce.
Dzięki
albumowi Fantasia Bellissima możemy
poznać zabytek lutnistów żyjących w XVI wieku na ziemiach polsko-litewskich. Poza
dwoma zaginionymi źródłami (Lautentabulatur Mychel Yndern - około 1536 r. i
Lautenstammbuch des Burggrafen Achatius zu Dohna -1550–1552, rękopis ten jest
jedynym rękopisem tabulaturowym z regionu polsko-litewskiego. Krakowska Tabulatura Lutniowa (UKR-LVu
1400 / I) oprócz dzieł na lutnię, zanotowanych we francuskiej tabulaturze,
zawiera również m.in. łacińskie aforyzmy, grafikę, 21 ujęć dłoni, komentarz
praktyczny dotyczący wykonania dzieł, a także polską poezję. Czas powstania
różnych części rękopisu sięga od około 1553 roku do początku XVII wieku.
Tworzyło go co najmniej pięciu autorów. Sposób, w jaki podchodzą oni do muzyki,
różni się od siebie, co rodzi różne pytania dla współczesnych badań dotyczących
praktyk stosowanych w grze na lutni w XVI wieku.
Nie
wiadomo, co stało się z manuskryptem od początku XVII wieku do 1937 roku. Wiadomo
natomiast, że w 1937 roku został on sprzedany przez antykwariat w Wiedniu i
dotarł do Lwowa (dziś Lviv na Ukrainie), gdzie jest przechowywany w bibliotece
Narodowego Uniwersytetu Iwana Fanko. Rękopis z uwagi na miejsce przechowywania
jest również znany jest jako Lwowska
Tabulatura Lutniowa.
Historia
bezcennego zabytku polsko-litewskiego
Tabulatura
zawiera długą historię właścicieli (mieszczan i arystokracji polsko-litewskiej).
Jednym z ostatnich właścicieli był Joannes Tratkop w 1592 r. Możliwe też, że
należała ona w 1553 roku do krakowskiego szlachcica - Mikołaja Strzeskowskiego (Nicolavs
Strzeckowskv). Herb „Odrowąż” oraz imiona figurujące w tabulaturze wskazują, że
jej właścicielem był m. in. Mikołaj Radziwiłł Czarny (1515-1565), Wielki Książę
Litewski! Wśród rycin widnieje głowa mężczyzny w turbanie, która może wskazywać
na podróże jakie odbył Mikołaj Radziwiłł Czarny. W 1544 roku został on bowiem
księciem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i towarzyszył królowi Zygmuntowi II w
misjach dyplomatycznych i kampaniach wojskowych przeciwko Rosjanom i Tatarom od
1548 roku. W tabulaturze pojawia się też słowo „kxyrsky”. Być może chodzi tu o
Andrzeja Krzyckiego (1482-1537), polskiego humanistę i uczonego, który znał
osobiście Erazma z Rotterdamu. W kronice z 1584 r. Krzycki jest powiązany z
Krzysztofem Szydłowskim (1467–1532), kanclerzem Rzeczypospolitej Polskiej pod
Zygmuntem I, a także właścicielem herbu „Odrowąż”, który to herb widnieje w
tabulaturze.
Prawdopodobnie
manuskrypt pełnił rolę podręcznika i jednocześnie antologii, zarówno gdy chodzi
o zawarte w nim utwory muzyczne, jak i o dzieła literackie. Znajdują się w nim
wpisy w wielu językach (polski, włoski, niemiecki, francuski) i łacińskie
aforyzmy. Większość tekstów, często pisanych obok utworów muzycznych, pochodzi
z różnych dzieł Owidiusza. Aforyzmy te poruszają następujące tematy: cnota,
rozsądek milczenia, pobożność, abstynencja, dobro i zło, gniew, a także godność
ludzka, czy przemijanie czasu i piękna. Autor wielokrotnie porusza tematy
„umysłu”, „sztuki” i „muzyki” w kontekście tematu „miłości” i „piękna”
pojawiają się też takie zagadnienia jak: „niespełniona miłość”, „śmierć”, „przemijanie
czasu”, „umieranie ”.
Krakowska
Tabulatura Lutniowa to jednak przede wszystkim zbiór ćwiczeń muzycznych
oraz utworów popularnych w XVI wieku. Są
wśród nich intawolacje madrygałów i pieśni kompozytorów flamandzkich i niemieckich,
tańce (głównie włoskie) - ułożone pojedynczo, jak i w suity oraz formy bardziej
swobodne. Manuskrypt zawiera też szkice, fantazje, preambula, czy utwory bez
tytułów. Jedną z charakterystycznych cech rękopisu jest pierwszy znany zapis
intawolacji lutniowych polskich pieśni, co wraz z polską poezją (zapisaną na końcu
rękopisu) nadaje mu charakter narodowy. Tabulatura ta była również traktowana
jako podręcznik do nauki dyminucji - intawolacje i niektóre tańce mają niewiele
dyminucji. Są jednak tańce z zanotowanymi wieloma dyminucjami, a w niektórych
przypadkach nawet ze wskazanymi palcami dla prawej ręki.
Fantasia
Bellissima
Płyta Fantasia
Bellissima, choć nagrana przed kilkoma zaledwie miesiącami, została już wyróżniona następującymi nagrodami:
La Clef de Res Musica
(Francja, sierpień 2019)
Global Music Awards (USA,
sierpień 2019)
CD tygodnia w Klassik Heute (Niemcy, czerwiec 2019)
Przeglądając utwory zarejestrowane w tym albumie można
mieć przez chwilę wątpliwość, które z nich zostały napisane przez Polaków. Jednak
faktem niezaprzeczalnym jest to, że muzyka ta brzmiała w Krakowie w drugiej
połowie XVI wieku. Ponadto jeden z kompozytorów, którego nazwisko pojawia się w
tabulatorze – Valentin Bakfark - był
lutnistą na dworze króla Zygmunta II, więc, choć z pochodzenia to Węgier, jego
związki z Polską są niezaprzeczalne. W manuskrypcie znajduje się dużo utworów
anonimowych, które być może zostały napisane przez polskich kompozytorów…
Interpretacje
lutnisty są pełne zmieniających się jak w kalejdoskopie nastrojów. Znaleźć w
nich można wszystko to, co od wieków zachwyca nas w muzyce – wdzięk (Jacquet de
Berchem: O s’io potessi donna,
anonimowe Passo e mezo oraz Saltarello), grację (Joan Ambrozio Dalza:
Pavana alla Ferrarese, czy Or vien ça, vien Clémenta Jannequina),
piękno (tytułowa Fantasia bellissima
Giovanniego Pacoloniego), lekkość (anonimowe Tantum ergo sacramentum), sztukę prowadzenia głosów (jedna z
najpiękniejszych fantazji Johna Dowlanda – Forlorn
Hope Fancy – zagrana tu tajemniczo, wręcz mistycznie), taneczność (m.in. w
anonimowym La Rocha el fuso),
melancholię.
Otwierające
album anonimowe Terzetto, zdominowane
przez jeden motyw muzyczny, zaskakuje w wykonaniu Bernharda Hofstöttera potężną
siłą brzmienia lutni, instrumentu niezwykle intymnego i delikatnego. Tu lutnia
bardziej przypomina gitarę (co nie dziwi, bo Artysta ten jest również
gitarzystą). Zamysł jest taki – to rodzaj uwertury do całej płyty. Utwór ten „spina”
też cały album jak klamra, bo pojawia się także na samym końcu (ale w wersji
bardziej improwizowanej) i jest niewątpliwie najbardziej żywiołowym fragmentem.
W
A Fancy Johna Dowlanda Hofstötter rozkłada dwudźwięki i akordy, jednak
poszczególne głosy są prowadzone niezależnie od siebie i bardzo selektywnie. W
ten sposób zamysł polifoniczny kompozytora zostaje zrealizowany. Uwagę zwraca
dyscyplina czasowa.
Piękne
fragmenty tego albumu to również przepełniona ozdobnikami i dyminucjami anonimowa
Pavana, Le content est riche (Claudin de Sermisy) brzmiące tak, jakby grały
dwie, niezależne od siebie lutnie, co wskazuje na swobodę w prowadzeniu głosów
w fakturze polifonicznej oraz pełen melancholii utwór Doulce memoire (Pierre Sandrin).
Anonimowe
dzieła są jednymi z najciekawszych. W głębi serca zastanawiamy się, kto je
stworzył i mamy nadzieję, że może to Polacy są autorami takich miniatur jak: Passamezo, Ferdinanth, Pasomeza, czy
Tripla oraz Tarzeto. Wszystkie są zinterpretowane całkowicie bezpretensjonalnie,
z precyzją i wdziękiem. Sądzę, że tak szlachetnie mogły być wykonywane w XVI-wiecznym
Krakowie.
Oczywiście
nie mogło zabraknąć Valentina Greffa Bakfarka – postaci tajemniczej – wirtuoza lutnisty,
ale też prawdopodobnie szpiega, a przede wszystkim wspaniałego kompozytora doby renesansu… Jego
Non dite mai jest zagrane lekko (co
nie jest łatwe) i przepełnione błyskotliwymi dyminucjami.
Jakość
nagrania jest tak dobra, że cały czas ma się wrażenie uczestniczenia w recitalu
lutniowym granym na żywo. Podobnie jest z rejestracją tego repertuaru na płycie
longplay (Bernhard Hofstötter zrobił bowiem audiofilom prawdziwą przyjemność,
nagrywając Fantasię Bellissimę na CD
oraz w wersji longplay!). Trzymam kciuki za ten album i mam nadzieję, że ilość wyróżnień jakie otrzymał on do tej pory,
niedługo się powiększy.
Może
już czas na jakąś polską nagrodę…
1 CD, TYXart 2019, GTIN (EAN): 4250702801153 I ISRC:
DEPU71811501… DEPU71811520, Series Early Music
Fantasia Bellissima. The Lviv Lute Tabulature. Bernhard
Hofstötter (lutnia)
1 LP, TYXart 2019, TXA18116, 4 250702 801160, Series
Early Music
Fantasia Bellissima. The Lviv Lute Tabulature. Bernhard
Hofstötter (lutnia)
Fot. Archiwum Artysty
