Serce drży z przyjemności – portret Weissa i Northa oraz recenzja poruszającego albumu

Tak, serce naprawdę drży, gdy słucha się mistrzowskich wykonań Nigela Northa, dzieł Sylviusa Leopolda Weissa – wielkiego barokowego lutnisty pochodzącego z Dolnego Śląska. W jego interpretacjach słychać to o co chodziło Weissowi - fuzję stylów, bogactwo pomysłów melodycznych, harmonicznych i fakturalnych. Nie brak wirtuozerii i liryki. Czy serce drży z przyjemności? Na pewno. Znakomity lutnista wprowadza słuchacza w stan uniesienia, ale też nieustannej refleksji. Ja dopiero pod koniec pierwszego słuchania płyty zrozumiałam, że moje myśli krążą wokół życia, jego

kruchości, przemijalności i końca ziemskiej wędrówki. Gdy przeczytałam książeczkę (bo z reguły nie chcę się niczym sugerować na samym początku zapoznawania się z albumem i po raz pierwszy słucham każdej płyty w oderwaniu od wszelkich materiałów pomocniczych), zdumiało mnie to, jak trafne były moje przeczucia. Nigel North wspominał bowiem:

„Rok 2009 był rokiem szczególnym. Moja matka zmarła, miałem nieoczekiwany zawał serca, a Mary, moja była żona zmarła na raka. Po tym wszystkim, gdy wyzdrowiałem, zwróciłem się do wczesnych dzieł Weissa, jakbym chciał zacząć wszystko od nowa. Dzieła młodzieńcze, pełne energii, wychodzące prosto z serca. Trzy sonaty lub suity były nowymi kompozycjami, w które zanurzyłem się z moim nowym darem życia, drugą szansą. Wypełniłem je trzema starymi przyjaciółmi. Ouverture, Fantasia i Ciaconna - wszystkie były muzyką dzieloną z Mary w moim poprzednim życiu, kilkadziesiąt lat temu.”

Tak więc serce, podczas słuchania płyty The Heart Trembles with Pleasure. Music for lute by Sylvius Leopold Weiss (1687-1750), drży z wielu silnych emocji…

Wirtuoz lutni i wybitny kompozytor epoki baroku

Wszystkie informacje, jakie zamieszczam w tym podrozdziale na temat niemieckiego lutnisty i kompozytora Sylviusa Leopolda Weissa, pochodzą z książeczki do płyty, w której znajduje się niezwykle interesujący tekst Nigela Northa.

Weiss był za życia bardziej znaną postacią od swojego genialnego rówieśnika - Johanna Sebastiana Bacha. Wirtuoz lutni został zatrudniony w Dreźnie jako królewski kameralista, na dworze elektora Augusta II, od 1718 (August rządził w Dreźnie w latach 1694-1733).

W 1720 roku poeta Johann Ulrich von König napisał wiersz, który został odczytany podczas dworskiej uroczystości. Chwalił w nim lutnistę słowami: „Tak więc serce drży z przyjemności, gdy jego struny wibrują”. Cytat ten stał się inspiracją dla tytułu albumu Nigela Northa.

Warto wiedzieć, że muzyka Weissa zachowała się w kilku manuskryptach zawierających ponad 60 sonat (suit, partit) na lutnię solo. Dwa główne manuskrypty to: London, British Library, Add Ms 3038 i Dresden, Sӓchsische Landesbibliothek, MS. Mus 2841-V-1.

Muzyka z płyty Nigela Northa pochodzi z lat poprzedzających pobyt Weissa na drezdeńskim dworze i jest zapisana w manuskrypcie przechowywanym w Londynie.

Weiss urodził się na Dolnym Śląsku. Uczył się gry na lutni u swojego ojca. W tamtych czasach grano w Europie na lutniach 11-chórowych w stroju d. Wzorcem muzycznym dla Weissa była kompilacja stylów francuskiego, niemieckiego i czeskiego. Zanim osiadł w Dreźnie poznał również muzykę włoską, co nie pozostało bez wpływu dla jego twórczości.

W 1694 roku, jako siedmiolatek, Weiss zagrał dla cesarza Leopolda I. W 1706 roku był zatrudniony na dworze Karola Filipa (1661-1742), niedaleko Wrocławia. Na początku tego roku Weiss dołączył do księcia Fryderyka w Berlinie, a następnie przebywał na dworze w Dusseldorfie. Kiedy powrócił do Wrocławia, Fryderyk napisał podziękowania dla Karola Filipa, wspominając w nich, że odczuł „ogromną przyjemność” z powodu gry i obecności lutnisty Weissa. Z tych czasów pochodzi Suita c-moll. W jednym źródle rękopisu Weiss napisał nad Allemande: „z Anno 1706, w Dusseldorfie to nasz młodzieńczy debiut”. W tej Suicie możemy usłyszeć wcześniejszy styl Weissa bez śladów późniejszych wpływów włoskich.

Dopiero kilka lat później Weiss przeniósł się do Rzymu, gdzie towarzyszył polskiemu księciu Aleksandrowi Sobieskiemu, który odwiedzał swoją matkę Marię Kazimierę. Królowa była hojnym patronem muzycznym, gościła w swoim domu wielu znanych artystów. To u niej Weiss spotkał Alessandra i Domenica Scarlattich oraz Arcangela Corellego. Poznał ich muzykę i miał możliwość grać z nimi. Od tego czasu Weiss zaczął rozwijać coś, co później nazwał swoim stylem „cantabile”. Starał się pisać na lutnię francuską muzykę jak najbardziej śpiewną, taką, jaką w tym czasie komponowali Włosi. Chociaż większość jego dzieł lutniowych to utwory taneczne z tytułami francuskimi, Weiss zwykle nazywa je „Sonatami” prawdopodobnie dlatego, że utożsamiał się już wtedy ze stylem włoskim. Sonaty: F-dur i g-moll są tego doskonałym przykładem.

Mistrzowski album od którego serce drży…

Pierwszym utworem na płycie jest Ouverture B-dur. Nie przez przypadek – przecież uwertura to wstęp, wprowadzenie. Jest ona utrzymana w stylu francuskim (skrajne części w tempie wolniejszym, środkowa w szybszym). Za stylem francuskim przemawiają także liczne ozdobniki. North pięknie różnicuje nastrój poszczególnych części – w skrajnych podkreślając zadumę, środkową nasycając skoczną radością i tworząc ją przez to młodzieńczą w wyrazie.

Niedatowana Partita g-moll (nazwa tożsama w czasach Weissa z terminami „sonata” i „suita”) zaskakuje melancholijnym nastrojem, który przejawia się zarówno w początkowych Preludium i  Allemande, ale również w braku szybkiego zakończenia. Wczesne Sonaty  zwykle miały jako ostatnią część Gigue – szybki taniec angielski, później Allegro lub Presto. Tymczasem Weiss kończy Partitę

g-moll w nietypowy sposób - parą Menuetów i dodatkowo zaznacza, że po da capo pierwszego Menueta należy pozwolić sonacie „odpoczywać w pokoju”. Nigel North, podszedł z pietyzmem do zalecenia kompozytora. Jego interpretacja jest pełna spokoju, nostalgii. Na moment ożywienie przynoszą Courante i Bourrée, by jednak już za chwilę, w przepełnionej ozdobnikami Sarabandzie, mojej ulubionej części, pośród swobodnie traktowanego czasu, powrócić do melancholii. W takim nastroju pozostają również Menuety.

Wszechobecną cechą interpretacji Northa jest wyczulenie na barwę każdego dźwięku. Żaden składnik melodii nie ginie. Słuchając jego gry ma się wrażenie, że wciąż brzmi niekończąca się, niebiańska melodia. Melodia, której słuchając, pragnie się rzec: „Chwilo, trwaj wiecznie!”

Sonata F-dur (prawdopodobnie 1717 r.) powstała w Pradze. Otwiera ona manuskrypt londyński. Można przypuszczać, że została napisana dla ucznia Weissa - von Adlersfelda. Rozpoczyna ją bogate harmonicznie Preludium, w interpretacji Northa wirtuozowskie, polifoniczne, ale przede wszystkim nostalgiczne. Podobny w charakterze jest „zamglony” Allemande. Courante w tym wykonaniu to popis wdzięku i elegancji, nic dziwnego, przecież to taniec francuski, a gra go osoba, która poza opanowaniem techniki gry na lutni od lat jest badaczem źródeł do tego instrumentu. Zwiewne Bourrée prowadzi do tajemniczej Sarabandy, jednego z najciekawszych fragmentów tego albumu. Oparty na wariantowanym motywie Menuet i refleksyjny Gigue wieńczą Suitę F-dur.

Fantazja c-moll została napisana w Pradze (1719 r.) i jest prawdopodobnie jednym z ostatnich utworów napisanych przez Weissa na 11-chórową lutnię. W dwóch słowach – w interpretacji Northa to popis myślenia polifonicznego i wirtuozerii.

Suita c-moll (1706) rozpoczyna się spokojnym Allemande, by przejść do skocznego, żywego Courante (w żadnej innej suicie z tego albumu te dwie części nie są tak bardzo skontrastowane). Nasyconą powagą Sarabandę poprzedza kapryśny w charakterze Gavotte. Całość zamykają nostalgiczne Menuet i Gigue.

Jednak najbardziej refleksyjnym utworem z płyty jest niewątpliwie Ciaccona Es-dur zamykająca album, pełna dowodów na mistrzostwo w podejściu do formy i treści dzieł Weissa, jakim wykazał się tu wielokrotnie Wielki Nigel North.

Artysta nagrał album w 2010 roku, na 11-chórowej lutni Larsa Jönssona, Dalaro, Szwecja, 2005. Strój instrumentu: A 410.

 

1 CD,  BGS119 2010, BGS Records

The Heart Trembles with Pleasure. Music for lute by Sylvius Leopold Weiss (1687-1750).  Nigel North (lute)

Fot. z Archiwum Artysty (lutnia na zdjęciach to lutnia renesansowa)

Nigel North – artysta, ale i tytan pracy

Ponieważ piszę na moim blogu po raz pierwszy o jednym z największych żyjących współcześnie lutnistów, pragnę na zakończenie podać możliwie szczegółowo fakty z życia Nigela Northa i pokazać, że mistrzowski poziom jego gry na tym instrumencie jest zasługą nie tylko wielkiego talentu, ale konsekwentnej, ciężkiej pracy.

Artysta urodził się w Londynie. Do 15 roku życia grał na skrzypcach i gitarze, aż odkrył swoją prawdziwą drogę życia - lutnię. Początkowo w zakresie gry na lutni był samoukiem!
W latach 1971–74 studiował w Royal College of Music w Londynie w klasie lutni Diany Poulton oraz gitary klasycznej Johna Williamsa i Carlosa Bonella, oraz violi da gamba u Francisa Bainesa. Studia ukończył z wyróżnieniem. W 1976 roku otrzymał Stypendium Rady Sztuki i podjął studia w klasie lutni barokowej  Michaela Schäffera (Niemcy). W latach 1974–75 odbył w Guildhall School of Music and Drama studia  podyplomowe w zakresie muzyki dawnej.

Od 1976 r. prowadzi niezwykle bujne życie artystyczne jako pedagog, akompaniator, solista, publicysta. Jego główną pasją muzyczną oprócz nauczania jest towarzyszenie śpiewakom, solowy

repertuar lutniowy z elżbietańskiej Anglii i późnobarokowa muzyka Bacha i Weissa.

Nigel North był dyrektorem artystycznym w projektach operowych dla EMI w Bloomington (m. in. w: Dydonie i Eneaszu Purcella i L’Orfeo Monteverdiego).

Od 1999 roku jest Profesorem lutni w Early Music Institute, Indiana University, Bloomington.

Wcześniej pełnił funkcję Profesora „Historycznych instrumentów szarpanych” w Królewskim Konserwatorium  w Hadze (2004-2009) oraz w Hochschule der Künste, Berlin (1993-1999). Podczas wielu studenckich koncertów dyrygował L’Incoronazione di Poppea Monteverdiego oraz Jepthe Carissimiego. W latach 1976–96 pracował w Guildhall School of Music and Drama w Londonie.           

Od roku 1984 do dziś artysta zagrał szereg międzynarodowych recitali w Japonii, USA, Kanadzie, Hiszpanii, Holandii, Belgii, Danii, Włoszech, Francji, Izraelu, Brazylii, Rosji, Polsce, Słowenii, Grecji, Niemczech, Irlandii.

Występował na takich festiwalach jak: Lufthansa Baroque Festival, York Early Music Festival, Utrecht Early Music Festival, Bath International Guitar Festival, International Guitar Festival, San Paulo, Innsbruck Festwochen für Alte Musik, Quebec City (Summer Festival), Festival Internacional de Agosto, Caracas, Potsdam Sans Souci, Guitar Foundation of America, Bach Festival Leipzig, Vancouver Early Music Festival, Konzerthaus, Vienna, Alicante Guitar Festival, Montreal Baroque.

Nie sposób wymienić tu wszystkich nagród, recitali, audycji radiowych. Dość wspomnieć, że przez 15 lat (1974–90) Nigel North zagrał w wielu wczesnych operach, barokowych orkiestrach, zespołach kameralnych, towarzyszył również śpiewakom, w międzynarodowych programach i ponad 100 nagraniach LP i CD.

Wśród zespołów i śpiewaków z którymi współpracował są: The Early Music Consort (David Munrow), The Deller Consort (Alfred Deller), The English Concert (Trevor Pinnock), Academy of Ancient Music (Christopher Hogwood), Taverner choir and players (Andrew Parrot), Schutz Choir and Consort (Roger Norrington), Early Opera Project (Roger Norrington/John Toll), Red Byrd (John Potter and Richard Wistreich), Brandenburg Consort (Roy Goodman), Orchestra of the Age of Enlightenment (Rene Jacobs), James Bowman, Martyn Hill, Nigel Rogers, Michael Chance, Julianne Baird, Jill Feldman, Nancy Argenta, Emma Kirkby, Mark Tucker, Richard Wistreich, Stephen Varcoe.

Dla zainteresowanych podaję poniżej dyskografię Nigela Northa, która jest świadectwem jego tytanicznej pracowitości i potwierdzeniem najwyższej pozycji w świecie współczesnych (i nie tylko) lutnistów…  

Albumy solowe:

2019    Sylvius Weiss: Music for lute Vol.4: “Capriccio” (forthcoming). BGS Records, UK 

2017    Francesco da Milano. Lute works of Il Divino. Vol. 2: “A Decoration of Silence.” BGS Records, UK

2015    Sylvius Weiss. Music for lute Vol. 3 (Galanterie). BGS Records, UK  

2014    Francesco da Milano. Lute works of Il Divino. Vol. 1: “Dolcissima et amoroso.” BGS Records, UK

2013    Sylvius Weiss. Music for lute Vol. 2: “Cantabile.” BGS Records, UK

2010    Sylvius Weiss. Music for lute. Vol. 1: “The Heart Trembles with Pleasure.” BGS Records, UK

2006–9            John Dowland. Complete works, vols1–4. Naxos. Box set released in 2009.

2008    Bach on the Lute. CD Box set. Linn Records

2008    Robert Johnson. The Prince’s Almain. Naxos

2006    Nicolas Vallet. Le Secret des Muses, 1615–16. ATMA Classique, Quebec

2003    Go from my Window: English renaissance ballad tunes. Linn Records

1998    A Varietie of Lute Lessons: Robert Dowland’s 1610 book. Linn Records

1996    J.S. Bach. Bach on the Lute. Vol. 4: Cello Suites 3, 5 and 6. Linn Records

1996    Dowland Lute Lessons: Fantasies, Pavans, Galliards, Almains. Arcana

1995    J.S. Bach. Bach on the Lute. Vol. 3: Cello Suites 1, 2 and 4. Linn Records

1994    Alessandro Piccinini: Intavolatura di Luito et di Chitarrone, 1623. Arcana

1993    J.S. Bach. Bach on the Lute. Vol. 1: Violin Sonata 1 and Violin Partitas 1 and 2. Linn Records

1993    J.S. Bach. Bach on the Lute. Vol. 2: Violin Sonatas 2 and 3, and Violin Partita 3. Linn Records

1991    Baroque Lute: Vivaldi, Bach, Weiss. Linn Records

1985    Bach Lute Music. Saydisc/Amon Ra

1984    Guitar Collection: Guitar music 1500–1850 on original instruments. Saydisc/Amon Ra

1981    Pièces de Luth: French lute music of the 17th century. UEA records, UK

1977    John Dowland. Complete works. 5 LP box with four other lutenists. Florilegium, Decca

1977    Robert de Visée. Pièces de luth, théorbe et guitare. Florilegium, Decca

Muzyka kameralna :

2017    Dowland. Lachrimae (1604). Les Voix Humaines. ATMA Classique, Quebec

2013    Le Parler et le Silence. The Attaignant Consort, Kate Clark. Ramée, Brussels

2012    Au Joly Bois. Kate Clark (flutes); Nigel North (lute and theorbo). Ramée, Brussels

2008    Robert Dowland. Musical Banquet (1610). Monika Mauch (soprano), Nigel North (lute). ECM

2007    Madame d’Amours. The Attaignant Consort, Kate Clark. Ramée, Brussels

2007    Lute Songs. Charles Daniels (tenor), Nigel North (lute). ATMA Classique, Quebec

2005    Orfeo Fantasia. Charles Daniels, Montreal Baroque, Nigel North. ATMA Classique, Quebec

2002    Henry Lawes. The Rags of Time: John Donne & Henry Lawes. Paul Hillier (baritone), Nigel North (lute, theorbo, guitar). Harmonia Mundi

2000    Campion. English Ayres. Michael Chance (countertenor), Nigel North (lute). Linn Records

1999    Celestial Witchcraft: Music of Henry and Charles Prince of Wales. Fretwork, Mark Padmore (tenor), Nigel North (lute). Virgin, Veritas

1997    Vivaldi. Concert for the Prince of Poland. Academy of Ancient Music, Manze. Includes Concerto for viola d’amore and lute. Harmonia Mundi, USA

1996    Purcell. Music for a While. Michael Chance, Maggie Cole, Nigel North. Columuns Classica

1996    Matthew Locke. Consort of Fower Parts. Fretwork, Nigel North, Paul Nicholson. Virgin, Veritas

1995    William Lawes. The Royal Consort Suites. Purcell quartet, Nigel North, Paul O’Dette. Chandos Early Music

1995    Purcell. Songs and Airs. Nancy Argenta (soprano). Virgin Classics

1993    Three Parts upon a ground. Holloway, Ritchie, Manze (violins); John Toll (organ, harpsichord); Nigel North (theorbo, archlute). Harmonia Mundi

1991    Corelli. Trio Sonatas, opp. 1 & 3. London Baroque, Nigel North. Harmonia Mundi

1990    Corelli. Violin Sonatas, Op. 5. Monica Hugget and Trio Sonnerie. Virgin Classics

1987    Vivaldi. L’Amoroso. The English concert, Trevor Pinnock. Includes Concerto for viola d’amore and lute. Archiv

1987    Concord of Sweet Sounds. Lisa Beznosuik, flutes; Nigel North, Lute & Guitar. AMON RA

Z zespołem Romanesca (Andrew Manze, violin, John Toll, harpsichord, Nigel North, lute & theorbo):

1999    Uccellini. Sonatas. Harmonia Mundi

1998    Phantasticus. Harmonia Mundi

1997    Marini. Curiose & Moderne Inventioni. Harmonia Mundi

1996    Schmelzer. Violin Sonatas. Harmonia Mundi

1994    Biber. Sonate, 1681. Harmonia Mundi

1993    Vivaldi. Manchester Sonatas. Harmonia Mundi